ikinci dünya savaşı'nın yol açtığı dramatik bir öykü: sadako sasaki ve kağıttan bin turna kuşu.
tarihteki en büyük ve en yıkıcı savaştı 2. dünya savaşı. 1 eylül 1939’da almanya’nın polonya’yı işgal etmesiyle başlamıştı. ingiltere ve fransa bu işgale almanya’ya savaş ilan ederek karşılık verip italya ve japonya da almanya saflarında savaşa dahil olunca bu ülkelerin sömürge sınırlarıyla birlikte tüm dünya ateş altında kalmış şekilde bulmuştu kendini.
nazist hitler'in başında bulunduğu almanya, faşist mussolini'nin iktidarda olduğu italya ve emperyal japonya savaşın ilk yıllarında bariz şekilde üstün görünür. öyle ki alman kuvvetleri 1940 baharında batı avrupa’yı işgal etmiş, baş rakiplerinden fransa'yı devredışı bırakmıştır bile.
paris'i işgal eden ve fransa'yı savaşın dışına iten hitler gözünü bu kez müttefiklerin bir numaralı devleti ingiltere'ye çevirir. fransa'nın ardından ingiltere de düşerse hitler avrupa'nın mutlak hakimi olacaktır. bu amaçla naziler, 10 temmuz 1940’tan 31 ekim 1940’a kadar ingiltere’ye karşı bir hava savaşı sürdürerek hiç durmadan londra'yı bombalamaya başlar. ne var ki ingiltere teslim olmaz ve hitler savaş başından beri ilk kez başarısız olur. bu savaş, britanya savaşı olarak tarihteki yerini alır.
6 nisan 1941’de, yugoslavya ve yunanistan’a saldırarak balkan bölgesini tamamen işgal edip kendi kontrolü altına aldıktan sonra, almanya ve müttefikleri, 22 haziran 1941’de alman-sovyet paktını doğrudan ihlal ederek, bu kez sovyetler birliği’ne saldırır. haziran ve temmuz ayları boyunca estonya, letonya ve litvanya işgal edilir ve moskova'ya doğru ilerlemeye başlar alman birlikleri.
sovyet lideri joseph stalin, nazi almanya’sı ve mihver ittifakı karşısında ülkesi sovyet rusya'yı müttefik kuvvetleri’nin yanında savaşa dahil eder. alman birlikleri 1941 yazı ve sonbaharı boyunca sovyetler birliği’nin iç kesimlerine hiç durmadan ilerler. bu esnada savaşın seyrini değiştirecek bir adımı da istemeden de olsa japonya atar. aralık 1941’de japonya hawaii’deki pearl harbor’ı bombalar. bu olay abd’nin büyük britanya ve sovyetler birliği ile ittifak kurarak savaşa girmesine yol açar.
abd savaşa girince einstein abd'ye bir mektup yazar. einstein, abd başkanı franklin d. roosevelt'e gönderdiği mektupta atom moleküllerinin parçalanmasının büyük bir yıkıcı etki yarattığından bahsetmiş ve nazi almanyası'na karşı uyarmıştır. mektupta, atomla ilgili o dönemde yapılan çalışmaların yeni nesil bir nükleer bombanın bulunmasıyla sonuçlanabileceği bildiriliyordu. bu gelişme sonrası roosevelt, uranyum danışma konseyi'ni kurar. çünkü einstein'in uyarısı sonrası abd, almanların elinde atom bombasına benzer yapıda büyük bir kitle imha silahı olduğunu düşünmektedir. bu sebeple ağustos 1942'de abd resmi olarak çok gizli bir atom bombası projesine başlar. bu programa, manhattan projesi adı verilir ve iki milyon dolar bütçe ayrılır.
1942 yazında, doğu cephesi’nde almanlar ve mihver kuvvetler, sovyetler birliği içinde yeniden saldırıya geçerek, volga nehri kıyısındaki stalingrad ve bakü şehirleriyle birlikte kafkas petrolü sahalarını ele geçirmeyi amaçlar. alman saldırıları, 1942 yazının sonlarına doğru her iki cephede de durur. çünkü üç yıldır durmadan savaşan almanya artık yorulmuştur. kasım’da, sovyet birlikleri stalingrad’da karşı saldırı başlatır ve 2 şubat 1943’te, alman altıncı ordusu, sovyetler birliği’ne teslim olur. almanlar, temmuz 1943’te, kursk’a, tarihte en büyük tank savaşı olarak geçen bir hücum daha yapsalar da sovyet birlikleri saldırıyı geri püskürtür ve savaş süresince bir daha bırakmayacakları bir askerî üstünlüğü ele geçirir.
hitler'in londra ve moskova işgallerinde başarısız oluşu ve japonya'nın abd'nin savaşa girmesine sebep olmasıyla birlikte 1943'te savaşın seyri yön değiştirip müttefiklerin üstünlüğünü başlatır.
güçlenen ve moral kazanan müttefikler temmuz 1943’te sicilya’ya çıkartma yapıp eylül’de italya anakarası kıyılarına ulaşır. italyan faşist partisi büyük konseyi’nin, italya başbakanı benito mussolini’yi görevden almasının ardından italyan ordusu yönetimi ele geçirir ve 8 eylül’de anglo-amerikan güçleriyle bir teslimiyet anlaşması imzalar. ne var ki italya’daki alman birlikleri bölgenin kuzey yarısının kontrolünü ele geçirip direnmeye devam eder. italyan ordu yetkilileri tarafından tutuklanan mussolini, alman komandoları tarafından eylül’de kurtarılır ve kuzey italya’da almanya’nın yönetimi altında neo-faşist bir kukla rejimi kurar. alman birlikleri, 2 mayıs 1945’te teslim oluncaya kadar kuzey italya’yı ellerinde tutmaya devam etmişlerdir.
haziran 1944’te 150.000 müttefik askeri fransa'yı kurtarmak için büyük bir operasyon başlatır ve fransa ağustos’un sonunda özgürlüğüne kavuşur. eylül 1944’te, abd ve sovyet birlikleri almanya’ya girer. almanlar belçika ve doğu fransa’da bulge savaşı olarak bilinen başarısız bir karşı saldırı başlatsalar da müttefiklerin ilerleyişini durduramazlar.
1945 şubat’ının ortasında, müttefikler almanya’nın dresden şehrini bombalayarak yaklaşık 35.000 sivili öldürür. amerikan birlikleri, 7 mart 1945’te ren nehrini geçerler. 16 nisan 1945’teki son sovyet saldırısı, sovyet güçlerinin almanya’nın başkenti berlin’i kuşatmalarını sağlar ve böylece almanya savaş'ı resmen kaybeder. sovyet birlikleri imparatorluk şansölyeliğine doğru yol alırken, hitler 30 nisan 1945’te intihar eder. almanya, 7 mayıs 1945’te, reims’te batılı müttefiklere ve 9 mayıs’ta sovyetler’e, berlin’de koşulsuz teslim olduğunu ilan eder. italya cephesi de, 29 nisan 1945'te italya topraklarındaki alman birliklerinin müttefikler'e yenilmesi ve italya'nın kayıtsız şartsız teslim olması ile kapanır. kaçmaya çalışan mussolini de yakalanır ve idam edilir.
atom bombasının yapımı esnasında abd başkanı franklin roosevelt 12 nisan 1945'te vefat eder. yerine abd başkanı seçilen harry truman gelir.
yaklaşık iki senelik bir çalışma sonucu atom bombasının yapımını tamamlanır. abd, 16 temmuz 1945'te new mexico çölünde ilk denemeyi gerçekleştirir.
ingiltere başbakanı winston churchill 18 temmuz 1945’de harry truman ve josef stalin‘le birlikte potsdam konferansı sırasında kendisine uzatılan şifreli zarfta, “bebekler sağlıklı olarak doğdu” mesajını alır. bebek atom bombasıdır ve sağlıklı doğması 16 temmuz 1945’de new mexico çölünde yapılan tarihin ilk atom bombası denemesinin başarıyla gerçekleştirildiğidir.
atom bombası bulunduktan sonra abd yönetimi bu silahı ilk olarak almanlara karşı kullanmayı düşünüyordur ancak almanların savaşın sonlarında direnci düşmüş ve geri çekilmeye başlamışlardır. ayrıca churchill bombanın avrupa'ya atılmasını istemiyordur. sonuçta almanlar hem avrupalı'dır hem de ingiltere ve fransa'ya konum olarak çok yakındır. bu sebeple washington yönetimi hedef değiştirerek pearl harbour'a saldıran japonya'yı seçer.
başkent tokyo zaten yerle bir olmuştur. bomba için ilk seçilen şehirler kyoto, hiroşima, yokohama ve kokura olur. ancak daha sonra japonya adasının güney kesimlerinde kalan hiroşima ve nagazaki’de karar kılınır. kyoto şehri tarihi yapısı ve kültürel mirası sebebiyle son anda listeden çıkarılır.
atılacak olan atom bombası'nın etkisini ölçebilmesi maksadıyla seçilen bu dört kente herhangi hava saldırı yasaklanır. bunun yan etkisi olarak 'oraya hava saldırı yok.' söylentileri oluşur ve insanlar oralara yoğun şekilde göç etmeye başlar.
almanya ve italya'nın teslim olmasıyla savaşta mihver'lerden sadece japonya kalmıştır. abd başkanı truman, japonya'nın teslim olmaması durumunda ülkeye "dünya'da eşi benzeri görülmemiş bir bombardıman yağmurunun" başlayacağını açıklar. tokyo hükümeti bu uyarıyı dikkate almaz ve şu cevabı verir: "mokusatsu..." yani "yorum yok."
6 ağustos tarihinde abd ordusuna ait b-29 uçağını kullanan savaş pilotu enola gay yaklaşık 5 ton ağırlığındaki atom bombasını sabah saat 8.15'te hiroşima semalarına bırakır. gelen verilere göre şehirde 140 bin kişi hayatını kaybetmiştir.
9 ağustos'ta nagasaki'ye sabah saat 11.02'de abd ordusu ikinci atom bombasını bırakır. şehirde dakikalar içerisinde 70 bini aşkın kişi hayatını kaybeder.
15 ağustos'ta japonya imparatoru hirohito halkına savaşı kaybettiklerini duyurur. ağustos’ta, amerika’nın, japon şehirleri hiroşima ve nagazaki’ye yüzbinlerce sivili öldüren atom bombalarını atmasının hemen sonrasında pasifik’teki savaş da sona erer, japonya 2 eylül’de resmen teslim olur ve 2. dünya savaşı biter.
işte sadako'nun öyküsü burada başlar... hiroşimaya atılan atom bombası sırasında henüz iki yaşında olan sadako sasaki 12 yaşına kadar sağlıklı bir yaşam sürmüştür.
sadako okulun atletizim takımındadır ve sıradan bir gün takımla yarışa çıkar. sadako yarışı bitirdikten sonra başı dönmeye başlar ve bayılır. hemen doktora götürürülür ailesi tarafından. durum üzücüdür. sadoka atom bombası yüzünden lösemiye yakalanmıştır. acı haberi öğrenen küçük kız kahrolur.
hastaneye yatan küçük kız evine döneceği günü iple çekmeye başlar. ailesi ve arkadaşları onu her akşam ziyarete gelmektedir.
bir gün hastanede ziyaretine gelen bir arkadaşıyla oturup konuşurlarken sadako gibi lösemi tedavisi gören ve sadako'nun iyileşmeye olan büyük özleminden etkilenen yaşlı bir kadın onlara 1000 turna kuşu efsanesinden bahseder. "efsaneye göre bir insan hastalandığında, kağıttan bin adet turna kuşu yaparsa bunu gören tanrılar bu kişiyi sağlığına kavuştururmuş." der.
arkadaşı ertesi gün sadako'ya kağıtlar getirir. bunun üzerine sadako ümidi kaybetmeyip kâğıttan 1000 turna kuşu yapmaya başlar.
günlerce uğraşır küçük kız. bıkmadan, sıkılmadan gece gündüz turna kuşları yapıyordur elindeki kağıtlardan. iyileşmeyi dileyerek turna kuşu katlamaya başlayan sadako, bir süre sonra sağlığından daha önemli bir dileği olduğunu fark eder.
"insanlar neden bu kadar kötü? neden birbirlerine zarar veriyorlar? neden diğer insanların şehirlerini yok etmeye çalışıyorlar? şu anda her bir turna kuşuyla sağlık mı dilemeliyim emin değilim. belki de insanların daha vicdanlı olmalarını dilemeliyim." diye düşünür ve "kanatlarınıza huzur yazacağım. böylece tüm dünyada uçabileceksiniz" diye mırıldanır kendi kendine.
küçük kızın öyküsü basında duyulur. bunun üzerine dünyanın dört bir yanından kağıttan turna kuşları gönderilmeye başlanır insanlar tarafından. sadako 25 ekim 1955 günü, son saatlerini 644'üncü turna kuşunu yapmakla geçirir. hemşireler postadan gelen yüzlerce origami turna kuşuyla odaya girdiklerinde sadako sasaki 644'üncü turna kuşunu tamamlamış bir şekilde yüzünde hafif bir gülümsemeyle hayata gözlerini yummuştur. küçük kızın kısacık ömrü 1000 turna kuşunu tamamlamaya yetmemiştir.
yine de arkadaşları, eksik kalan o 356 turnayı tamamlar ve onun anısına bir anıt inşası için kampanya başlatırlar. 1958'de kampanya başarıyla tamamlanır ve hiroşima barış parkında sadako'nun anıtı törenle açılır. işte turna kuşu, o zamandan beri barışın simgesidir.
"söylenmemiş bir şarkıyım ben
yazılmamış bir şiir
çizilmemiş bir tablo
dalına bülbül konmamış bir gülüm
beni elimden çekerek
nereye sürüklüyorsun ölüm"
*
