82
bu entry yorum degil sadece bilgi icerir, yapilan bariz hatalari duzeltme amaci gudulmustur.
tek bir sehri ele almaya calisip bilgiyi bulandirmak yerine donem donem bakip bolgeyi incelemekte fayda var. oncelikle sunu basa yazmakta fayda var, kurtce'nin 5., 6. yuzyildan once ortaya cikmasi hem kronolojik hem de etimolojik olarak imkansiz. indo-european dillerden olan indo-iranian dilinin 3 alt kolundan (indo-aryan, iranian, nuristani) olan iranian'in kucuk alt kollarindan biridir kurtce. bu alt kollarin ortaya cikma yillarini kontrol ettiginizde kurtce'nin bagli oldugu bir ust dil iranian'in bile ortaya cikma tarihinin milattan sonra oldugunu gorurusunuz. yani 2200 yil once orada kurtler yasiyordu veya kurtce vardi sozu tamamen yanlis.
amed isminin 2200 yil once var olduguna dair olan yanlisa gelelim. amed latince veya yunanca degil, arapca veya persce de degil. amed, o bolgeye cok sonralari yerlesen kurt halkin amid'i soyleme sekli. sehrin yerlesik halkinin kullandigi isim zamanla cesitlilik gosteriyor. mesela bolgenin asil sahibi diyebileceginiz ermeniler oraya "tigranakert" diyor ki bu amed kullanimindan daha eski. sehrin diger cogunluk halki araplar (zamanindaki cogunluklardan biri) oraya "diyaru bakr" diyor ve sehrin resmi isim olarak kullanimi da bu isimle basliyor. yani diyarbakir oraya cumhuriyet sonrasi konulmus bir isim degil, bilakis diyarbakir kullanimi kurtlerin o bolgeye yerlesiminden cok daha onceye dayaniyor.
sehrin hakimlerine bakarsak da eski bizans ve roma isminin "amida" oldugunu goruyoruz. ki bunu aciklamistik, sehrin orijinal isminin amida/amid oldugunu ve yoresel halkin kullanimindan bu amed seklinde telafuz edilmeye baslanmis.
bolge hakimiyetini biraz daha acalim, hani 2200 yil once orada kurtler ya da turkmenler degil baskalari var dedik ya. ayni zamanda amed kullaniminin imkansizligindan da bahsetmis olalim. milattan once 3. yuzyildan milattan sonra 2. yuzyila kadar o bolgenin hakimi buyuk makedonya imparatorlugunun dagilmasindan sonra olusan selecuid imparatorlugu oluyor. onlardan bolge hakimiyetini ise pers olan parthian imparatorlugu aliyor. asurlulara kadar geri gitmiyorum ki amid ismini asil veren onlar fakat burada belirtmemiz gereken diger onemli bolge hakimi "corduene". zaten butun mesele burada basliyor.
corduene varligini devam ettirememis bir millet. bolgede asla guclu hakim olamamis, cogunlukla ermenistan imparatorlugu altinda yasamistir. isminde gecen harflerden dolayi bir cok irk ve millet corduene'nin kendilerine ait oldugunu iddia etmis. bu iddialar arasinda turkiye'yi en cok ilgilendireni "carduchi" diye de adlandirilan bu devletin kurdistan oldugu. bunun yaninda yahudiler de corduene'nin yahudi baglarindan bahseder, benzer bir efsaneyi kullanan bazi muslumanlar kurt kokenlerinden bahseder. ama belki de en dogru ve net yaklasim, bu milletin ermenilerle olan akrabaligina dair olandir. cunku etimolojik olarak incelendiginde kullanilan isimlerin en yakin oldugu dil ermenice ve bolgenin en uzun ve yakin hakimi ermenistan imparatorlugu.
gunumuzde kurtce ve kurtlerle ilgili yapilan dezenformasyonun kokeni de bu corduene hatasina bagli. dil olarak incelense zaten bunun imkansizligi karsilarina cikar. ya da bolgede gocler incelense yine hata fark edilecek. dna incelemesiyle cikabilecek bir durum soz konusu degil cunku bolge halkinin dna'si zaten pers/ermeni/arap karsimi, gunumuzde hangi milletten olursa olsun. hatta gunumuz turklerinin de o bolgede kokleri varsa onlarin da dna'si buyuk oranda pers/ermeni/arap karsimi cikacaktir.
ozetini yaparsak, sehrin eski adi amed degil amid ya da amida. tabi bu milattan onceye dayaniyor neredeyse. diyaru bakr ise sehrin esas ismi olmaya en buyuk aday. eger hakim halkin gecerliligi sayilacaksa ismi "tigranakert" olmaliydi. cunku bolgeye en uzun hakim olan halk ermeniler. hatta 1893 hamidiye olaylarina kadar sayica da fazlalar ve bolgenin zenginleri de onlar. kisacasi, baskasindan bir sekilde baskin cikilarak modern zamanlarda alinmis bir sehir icin kalkip milattan once bambaska birileri tarafindan konulmus ismi sanki kendi koymus gibi almaya kalkmak ve bunu aslinda siyasi emellerine alet icin yapmaya calismak soz konusu. bu yapilanin dogrulugu ya da yanlisligi size kalmis. it's all politics babe.
tek bir sehri ele almaya calisip bilgiyi bulandirmak yerine donem donem bakip bolgeyi incelemekte fayda var. oncelikle sunu basa yazmakta fayda var, kurtce'nin 5., 6. yuzyildan once ortaya cikmasi hem kronolojik hem de etimolojik olarak imkansiz. indo-european dillerden olan indo-iranian dilinin 3 alt kolundan (indo-aryan, iranian, nuristani) olan iranian'in kucuk alt kollarindan biridir kurtce. bu alt kollarin ortaya cikma yillarini kontrol ettiginizde kurtce'nin bagli oldugu bir ust dil iranian'in bile ortaya cikma tarihinin milattan sonra oldugunu gorurusunuz. yani 2200 yil once orada kurtler yasiyordu veya kurtce vardi sozu tamamen yanlis.
amed isminin 2200 yil once var olduguna dair olan yanlisa gelelim. amed latince veya yunanca degil, arapca veya persce de degil. amed, o bolgeye cok sonralari yerlesen kurt halkin amid'i soyleme sekli. sehrin yerlesik halkinin kullandigi isim zamanla cesitlilik gosteriyor. mesela bolgenin asil sahibi diyebileceginiz ermeniler oraya "tigranakert" diyor ki bu amed kullanimindan daha eski. sehrin diger cogunluk halki araplar (zamanindaki cogunluklardan biri) oraya "diyaru bakr" diyor ve sehrin resmi isim olarak kullanimi da bu isimle basliyor. yani diyarbakir oraya cumhuriyet sonrasi konulmus bir isim degil, bilakis diyarbakir kullanimi kurtlerin o bolgeye yerlesiminden cok daha onceye dayaniyor.
sehrin hakimlerine bakarsak da eski bizans ve roma isminin "amida" oldugunu goruyoruz. ki bunu aciklamistik, sehrin orijinal isminin amida/amid oldugunu ve yoresel halkin kullanimindan bu amed seklinde telafuz edilmeye baslanmis.
bolge hakimiyetini biraz daha acalim, hani 2200 yil once orada kurtler ya da turkmenler degil baskalari var dedik ya. ayni zamanda amed kullaniminin imkansizligindan da bahsetmis olalim. milattan once 3. yuzyildan milattan sonra 2. yuzyila kadar o bolgenin hakimi buyuk makedonya imparatorlugunun dagilmasindan sonra olusan selecuid imparatorlugu oluyor. onlardan bolge hakimiyetini ise pers olan parthian imparatorlugu aliyor. asurlulara kadar geri gitmiyorum ki amid ismini asil veren onlar fakat burada belirtmemiz gereken diger onemli bolge hakimi "corduene". zaten butun mesele burada basliyor.
corduene varligini devam ettirememis bir millet. bolgede asla guclu hakim olamamis, cogunlukla ermenistan imparatorlugu altinda yasamistir. isminde gecen harflerden dolayi bir cok irk ve millet corduene'nin kendilerine ait oldugunu iddia etmis. bu iddialar arasinda turkiye'yi en cok ilgilendireni "carduchi" diye de adlandirilan bu devletin kurdistan oldugu. bunun yaninda yahudiler de corduene'nin yahudi baglarindan bahseder, benzer bir efsaneyi kullanan bazi muslumanlar kurt kokenlerinden bahseder. ama belki de en dogru ve net yaklasim, bu milletin ermenilerle olan akrabaligina dair olandir. cunku etimolojik olarak incelendiginde kullanilan isimlerin en yakin oldugu dil ermenice ve bolgenin en uzun ve yakin hakimi ermenistan imparatorlugu.
gunumuzde kurtce ve kurtlerle ilgili yapilan dezenformasyonun kokeni de bu corduene hatasina bagli. dil olarak incelense zaten bunun imkansizligi karsilarina cikar. ya da bolgede gocler incelense yine hata fark edilecek. dna incelemesiyle cikabilecek bir durum soz konusu degil cunku bolge halkinin dna'si zaten pers/ermeni/arap karsimi, gunumuzde hangi milletten olursa olsun. hatta gunumuz turklerinin de o bolgede kokleri varsa onlarin da dna'si buyuk oranda pers/ermeni/arap karsimi cikacaktir.
ozetini yaparsak, sehrin eski adi amed degil amid ya da amida. tabi bu milattan onceye dayaniyor neredeyse. diyaru bakr ise sehrin esas ismi olmaya en buyuk aday. eger hakim halkin gecerliligi sayilacaksa ismi "tigranakert" olmaliydi. cunku bolgeye en uzun hakim olan halk ermeniler. hatta 1893 hamidiye olaylarina kadar sayica da fazlalar ve bolgenin zenginleri de onlar. kisacasi, baskasindan bir sekilde baskin cikilarak modern zamanlarda alinmis bir sehir icin kalkip milattan once bambaska birileri tarafindan konulmus ismi sanki kendi koymus gibi almaya kalkmak ve bunu aslinda siyasi emellerine alet icin yapmaya calismak soz konusu. bu yapilanin dogrulugu ya da yanlisligi size kalmis. it's all politics babe.
