squash

dört tarafı duvarlarla çevrili kapalı bir alanda, küçük bir lâstik top ve raket kullanılarak oynanan oyundur.

squash tenisi ise, squash’a benzeyen ancak daha dar bir alanda küçük sert bir top kullanılarak oynanan bir raket oyunudur. izleyicilerin fazla ilgisini çekmeyen, ancak oynayan kişilerin zihinsel ve bedensel yeteneklerinin gelişmesine katkıda bulunan squash tüm sporlar arasında en çok güç gerektiren oyunlardan biridir. bir saatlik oyun süresince 1000’den fazla durma, harekete geçme ve dönme ile kıvrılma hareketi yapıldığı hesaplanmıştır.

squash yaparken saç telinden ayak parmaklarına kadar bütün vücut hareket hâlindedir. yan ve karşı duvarlarla, arkadaki cam dâhil olmak üzere salonun her bölümünde oynanır. squash oynarken kişinin topa koşması gerekir. top çok sayıda sıçrama yaptığından, topa hâkimiyet kurmak biraz güçtür. kişiler, bu spor dalını hem zayıflamak, hem de rahatlamak amacıyla oynarlar.

raketler tenis raketlerine göre daha küçük ve daha hafif olur. squash sporunu her yaştan insan öğrenebilir. fakat sert bir spor olduğundan, 15 yaşından büyüklerin oynaması gerekir. ayrıca temposu yüksek olduğundan 35 yaşın üstündeki kişilere önerilmez. squash'ta sekiz metrelik bir alan içinde anî bir atakla koşmanız gerekir. bu da çok büyük performansı gerektirir. uzmanlar, bu sporda mutlaka doktor kontrolü önerirler. topun saatteki hızı bir vuruşta 200 km'ye ulaşabilir. bu da bazı tehlikeleri beraberinde getirir. topun veya raketin rakibin başına çarpması ya da sporcunun duvara çarpması sonucu yaralanmalar sıklıkla görülür.

dünyada squash

squash, 1840’lı yıllarda harrow kolejindeki erkek öğrencilerin üç tarafı duvarla çevrili açık bir alanda eğlence amacıyla, sert bir topu duvara vurdurarak oynamalarıyla başladı. topun ritmik çarpma sesleri öğrencilerin aklını çelince bu oynama ve oyalanma kısa sürede kişilik kazandı. 1886 yılında oyunun kuralları ve saha boyutları belirlendi. 1911'de squash, tenis komitesi tarafından resmen tanındı. oyun alanının boyutları için bath kulübü’nün ölçüleri baz alındı ve kurallarda çok az değişiklik yapıldı. sert topun cam kırılmalarına yol açması üzerine "squash tipi" yumuşak toplar geliştirildi ve londra’nın sosyal kulüplerinde bu oyuna uygun kortlar yapılmasıyla popülerlik kazandı. bazı kaynaklar ise squash’ın, ilk kez hapishanedeki mahkûmlar tarafından vakit geçirmek amacıyla oynanmaya başlandığını yazmaktadır.

birinci dünya savaşı’ndan sonra ise uluslar arası turnuvalar düzenlemeye başladı. 1929 yılında uluslar arası squash federasyonunun (isrf) kurulmasıyla dünya çapında bir spor dalı oldu. bu federasyonun kurucu üyeleri mısır, pakistan, ingiltere, avustralya, yeni zelânda ve güney afrika’dır.

türkiye’de squash

squash, türkiye’de oldukça yeni bir spor dalıdır. ilk turnuvalar 1989 yılında istanbul’da hilton oteli’nde ve alkent hillside kulübünde düzenlenmiştir. kortların yetersiz olması, henüz geniş kitlelere ulaşamaması ve ülkemizde ulusal bir federasyonunun bulunmaması, bu spor dalının gelişmesini engelleyen nedenlerdir.

türkiye’de squash istanbul, ankara, izmir, antalya ve bodrum’da bulunan özel kortlarda oynanabilmektedir.

oyun alani
oyun alanının boyutları ülkelere göre değişebilir. genellikle 4.60-4.75 m yüksekliğinde, 9.75-10 m uzunluğunda ve 6.40 m genişliğinde bir salonda oynanır. salonun duvarları pürüzsüz, sert ve beyaz renkte olup yerler yan duvarlara paralel olarak parke döşenmiştir. tenis oyununda kullanılan ağ yerine, yerden yüksekliği 48 cm olan düz bir çizgi (pervaz ya da tin) vardır. bu çizginin altına çarpan top oyun alanının dışına düşmüş sayılır. alan çizgileri 5 cm eninde ve kırmızı renktedir.

kullanilan malzemeler
badminton raketinden daha küçük ve hafif olan squash raketinin baş tarafı tahtadan yapılmış olup baştaki teller gerilmiştir. sapı ise 61-69 cm kadar olup, tahta ya da fiberglastan yapılmıştır. tutma bölümü elden kaymayı önleyecek biçimde deri veya havlu kaplı olup, kauçuk ya da benzeri bir maddeden yapılmış şeritle sarılmıştır. uluslar arası karşılaşmalarda kauçuk veya kauçuk ve butil karışımı içi boş, yüzeyi matlaştırılmış top kullanılır. çapı 4 cm olan topun ağırlığı 33-36 gr arasında değişir. hemen hemen pingpong topu büyüklüğündedir. top, oyun sırasında ancak ısındıktan sonra normal zıplamaktadır. kırmızı, mavi, tek sarı noktalı ve iki sarı noktalı olanları vardır. bunlar zıplama oranlarına göre ayrılmıştır. iki sarı noktalı toplar profesyonel sporcuların kullandığı toplardır.
erkek oyuncular beyaz tişört ve beyaz şort, bayan oyuncular ise beyaz blûz veya beyaz etek giyerler. bütün oyuncuların çorapları ve ayakkabıları da beyaz renktedir. yerlerin çizilmesi için giyilen özel ayakkabıların tabanının siyah olması gerekir.

kurallar

süre : squash oyununda amaç, topa raket yardımıyla, rakip oyuncunun vurmasını güçleştirecek biçimde vurarak sayı kazanmaktır. maçlar genellikle 5 set üzerinden oynanır. setler arasında 1’er dakika mola verilir. son setten önceki mola süresi ise 2 dakikadır.

setler: uluslar arası tekler karşılaşmalarında her set 9 sayı üzerinden (abd’de 15 sayı üzerinden) oynanır. 9 sayı alan oyuncu seti kazanır. ancak her iki oyuncunun da 8 sayısı olursa, servisi karşılayanın oyunu 10 sayıya yükseltme hakkı vardır. bu hakkını kullanmazsa set 9’da biter.

sayi alinmasi: yalnızca servis atan oyuncu sayı kazanabilir. sayı, karşılayan oyuncu kurallara uygun yapamazsa alınır. ön duvara doğru yapılan bir vuruşta top, karşı oyuncu ya da raketi tarafından saptırılırsa, vuruşu yapan servis atmış ise, karşılayan ise servis atma hakkını kazanır.

servis atişi: ilk servis atma hakkı; kura yolu ile saptanır. servis atışını kazanan oyuncu servis atma yerlerinden herhangi birini seçebilir; atışından sayı kazanırsa sonraki servisini diğer servis yerinden atması gerekir. bu değişim oyuncu servisi yitirinceye kadar sürer. servis hakkını yeniden elde ettiğinde yine servis yerini seçebilir. servis atan oyuncu en az bir ayağını servis kutusu içinde bulundurmalıdır.

servis hatalari: her oyuncunun tek servis hakkı vardır. yalnızca servis atan oyuncu topu ıskalaması hâlinde ikinci bir atış yapabilir. iki defa ıskalayan oyuncu servisi kaybeder. hatalı olarak yapılan servise karşı vuruş yaparsa servis atışı geçerli sayılır. karşılayan top yere değmeden karşı vuruş yapabilir.

servisin yitirilmesi
servis atan oyuncu;
* topu pervaza ya da altına, oyun alanının belirtilen çizgilerinin dışına, ön duvara çarptırmadan oyunalanının herhangi bir bölümüne atarsa,
* topa bir kereden çok vurursa,
* diğer oyuncu vurmadan topa herhangi bir biçimde dokunursa; servisi yitirir.
oyun süresince;
* oyunculardan birinin vuruşu top ön duvara giderken vuran oyuncu istemeden karşı oyuncuya çarparsa,
* topa vurmaya hazırlanan oyuncu diğer oyuncunun pozisyonu nedeniyle topun kendisine çarpmasından kaçınamıyorsa ya da vuruş yapacak olan oyuncu karşı oyuncuya vurmaktan sakınarak vuruşunu yapamazsa,
* karşılayan oyuncu hazırlanmadan servis atılmışsa,
* top yerde bulunan herhangi bir nesneye çarparak yön değiştirir ya da hasara uğrarsa, karşılayan oyuncu "yeniden!" diye bağırarak oyunun yinelenmesini isteyebilir. bu durumda servis yeniden atılırarak oyun yinelenir.

engelleme: bir oyuncu (oyuncu çok dar bir alanda oynanmasından dolayı) karşı oyuncuya hareket serbestisini ve topu tam olarak görebilme olanağı vermek için elinden gelen çabayı göstermelidir. hakem bir oyuncunun karşı oyuncuyu engellemekten sakınmak için yeterli çabayı göstermediği kanısına varırsa karşı oyuncuya 1 sayı ya da servis atma hakkı vererek engelleme yapan oyuncu cezalandırır. topa vuran oyuncu, karşı oyuncu tarafından gereksiz olarak engellendiğinde, topa vurabilmiş bile olsa kendisine sayı ya da servis atışı verilerek engelleme yapan oyuncu cezalandırılır. topu görmeyi engellemek, engelleme sayılmaz.

başhakem
başhakem oyunun genel yönetmenidir. turnuva boyunca istekleri ve kuralları karara bağlamakla yetkilidir.

çiftler karşilaşmasi
çiftler arasında yapılan squash karşılaşmaları, daha büyük alanlarda ve on beşer sayılık setler üzerinden oynanır. servis atan takımın oyuncuları sırayla servis atarlar. servis atan bir oyuncu, sayı alana kadar servis atmayı sürdürür. ancak sayı aldıktan sonra servis atma sırası takım arkadaşına geçer. servis atışı sırasında, rakip çiftin bir oyuncusu oyun alanının sol tarafında, diğeri sağ tarafta bekleyerek servisi karşılar.

squash tenisi
iki kişi arasında, dört tarafı duvarla çevrili bir alanda küçük ve sert top kullanılarak oynanan raket oyunudur. amerika, meksika ve kanada’da yaygın olan squash tenisinin oyun alanı squash’la aynı olmakla birlikte, saha 75 cm daha dardır. boyu 2.5 cm daha kısa raketler kullanılan bu oyunda top küçük olup, yüksek basınçla şişirilmiş olması nedeniyle serttir.
squash’tan bir diğer farkı, sayı karşılayan tarafın da sayı kazanabilmesi ve daha süratli oynanmasıdır. yıllardır bu iki oyunu (squash ve squash tenisi) birleştirme çabaları sonuç vermemektedir.

squash sakatlanmalarina karşi koruyucu önlemler

squash yaralanmalarındaki koruyucu önlemler deneylerle, özellikle de bilimsel araştırmalarla saptanmıştır. önlemler, oyuncuların fiziksel uygunluklarını ilgilendiren ve malzemelerini ilgilendirenler diye iki ana gruba ayrılır. eğer squash oynayacak kişiler orta yaşta iseler anî ölüm riskini en aza indirmek için kardiovasküler problemler açısından gözden geçirilmelidirler. bu inceleme fizik muayenenin yanı sıra kişinin tıbbî hikâyesindeki ilgili kısımlarda önemlidir; eforlu ekg de tavsiye edilir. prörringer'e göre hipertansiyon, kalp kapağı defekti, kalp yetmezliği veya daha önce geçirilmiş kalp krizi olan kişiler squash oynamamalıdırlar.

ortopedik ve çarpmaya bağlı yaralanmalardan korunmak için şu önlemler tavsiye edilir:

* oyuncular, özellikle tehlikeli durumlar için, oyun kurallarını çok iyi bilmelidirler.
* oyuncular doğru bir teknik sahibi olmalıdır, iyi bir atma tekniği hem aşırı kullanmaya bağlı yaralanmaları, hem de oyuncu ve rakibin karşılaştığı çarpmaya bağlı yaralanmaları önleyebilmektedir. bu arada doğru hareket teknikleri ayak bileği, diz ve omuzları da korumaktadır. (omuz yaralanmalarının çoğu, kort duvarına çarpmayla oluşmaktadır.)
* oyuncular yorgunluğa bağlı yaralanmalardan korunacak şekilde kendi vücutlarını çalıştırmalıdırlar.
* ayağa ve oyun zeminine iyi adapte olan, uygun ayakkabılar giyilmelidir. ayakkabılar ayağa yeterli destek, tabanı uygun yastıklama yapmalıdır. taban gerekli dönüşleri engellemeyecek yapıda olmalıdır.
* isınma ve soğuma hareketleri diğer bütün sporlardaki gibi squash’ta da çok önemlidir. isınma yalnızca genel egzersizi değil, aynı zamanda bacak, sırt, omuz ve kol kaslarına yönelik germe egzersizlerini de kapsamalıdır. her maç ve sezon arasında da bu egzersizler tekrarlanmalıdır.
* gözlerde, penetrasyon sonucu yaralanma tehlikesini önlemek için gözlük ve sert lensler kullanılmamalıdır. gözlük çerçeveleri ve lensler polyamide veya polycarbonate gibi kırılmaya dayanıklı materyalden yapılmalıdır.

squash’ta 9 altin kural
squash sporunda daha iyi olabilmek için 9 kural belirlenmiştir:

1. daima gözünüz topta ve rakipte olsun: eğer gözünüz daima topta olmazsa her zaman acemi bir oyuncu gibi oynarsınız. rakibiniz topa vururken ve özellikle eğer rakibiniz arkanızdaysa, o, topa vuruncaya kadar hareketlerinden ve kol açış şeklinden yapacağı vuruşu anlamaya çalışınız. yoksa topu gördüğünüz anda harekete geçmek için çok geç kalmış olursunuz.

2. daima "t" noktasına hâkim olun: vuruşunuzu daima kortun köşe noktalarına hedef almalısınız ki, rakibinizi "t" noktasından uzaklaştırın ve o, vuruşunu yapmak üzere köşelere gittiğinde, siz bir dahaki vuruş için "t" noktasına hâkim olarak bekleyişe geçin.

3. rakibinizi köşelere sürün: rakibinizi vuruşlarla köşelere sürebildiğiniz takdirde, siz daima "t" noktasını alırsınız. böylece rallilerde siz hep hücumda, rakibiniz hep savunmada kalır. arka köşelere ulaşan uzun vuruşlar, ya ön duvarın ortasına çok sert vurularak elde edilir ya da ön duvarın yüksek noktasına yumuşak "lob" vuruşlarla sağlanır.

4. servisinizi çeşitlendirin: en yararlı servis stili, rakibinizin omuz hizasında, yan duvarı yalayan yarım "lob" vuruşlardır. squash’ta tenisteki gibi sert servis, iyi rakipler karşısında hiçbir işe yaramaz.

en iyi servis yukarıda tarif edilendir. ancak, zaman zaman servis şeklinizi değiştirip kortun ortasına düşen servisler kullanırsanız, rakibi şaşırtarak işe yarayabilir.

5. servisi paralel ve ön alt köşeye inecek şekilde karşılayın: normalde rakibiniz servis attıktan sonra kolayca "t" noktasına hâkim olacaktır. squash’ta servis atmanın tek avantajı "t" noktasına hâkim olmaktır. ancak siz servisi karşılarken topu paralel ve yan duvara çok yakın olarak ön alt veya arka dip köşeye indirebilirseniz, rakibinizi "t" noktasından sürüp bu avantajını kaybettirebilirsiniz.

6. çapraz şutlar geniş açılı olmalıdır: rakibinizin "t" noktasında olduğunu ve sizin onun arkasından çapraz vuruş yaptığınızı farz edelim (ki bu squash’ta en çok kullanılan vuruştur) bu çapraz vuruşu tam doğru açıyla arka köşeye ulaşacak şekilde yapamazsanız, ya rakibin "t" noktasında vole ile topu almasına imkân verirsiniz ya da topunuz ön duvardan sonra arka köşeye gitmek yerine yan duvardan bant alarak kortun ortasında kalırsa "t"deki rakibinizin kolayca topu öldürmesine fırsat verirsiniz.

arka köşeyi bulacak doğru açılı vuruşları yapabilmek için, ön duvarda hedef aldığınız bant noktasını çok dikkatli seçmelisiniz.

7. rakibinizi koşturun ve yorun: daima hedefiniz yukarıda bahsettiğimiz gibi ya uzun vuruşlarla arka köşeleri ya da "drop shot" (kesik) vuruşlarla ön köşelere topu ulaştırmak olmalıdır. böylece rakibinizin sizden fazla koşmasını sağlarsınız. vole vuruşlar rakibin reaksiyon zamanını kısaltacağı için çok faydalıdır. böylece rakibi daima baskı altında tutar ve sizi zora sokmasına fırsat vermemiş olursunuz.

8. oyununuzu daima çeşitlendirin: devamlı aynı tarz oynayarak rakibinizin tarzınızı ezberlemesine fırsat vermeyiniz. bu şekilde rakibe erken hareket etme fırsatı verirsiniz. zaman zaman sert, zaman zaman lob veya kesik vuruşlarla rakibi şaşırtın. böylece oyunun inisiyatifi daima sizde olur.

9. gereksiz hatalar yapmayın: özellikle rakibiniz servis atarken, riskli vuruşlar yaparak puan vermeyin. gösterişli vuruş ve hareketleri sadece açık farkla önde olduğunuz anlarda deneyin.

alt çizgiye yakın oynamak, gereksiz yere tenekeye vurma riskini de beraberinde getirir. kritik anlarda riskli vuruşlar yapmayın.

not: alıntı.